Gần và xa

 

Gần có phải khi ta chạm cơ thể vào nhau, thấy nhau bằng con mắt, ngửi thấy mùi lạ lạ quen thuộc, nghe được âm thanh từ bên kia phát ra hay thậm chí nếm được chút gì đó từ phía bên kia?

Có lẽ đúng. Theo nghĩa đen, gần là gần về không gian, theo đó, những giác quan nhận diện đi vào tâm trí trong một sự gần.

Nhưng gần cũng được dùng với thời gian. Một phút trôi qua thì gần hơn một ngày. Mới ra đi thì gần hơn ra đi một thời gian lâu dài. Nhưng nói như Kant, thời gian là nội giác quan được đo lường bằng trạng thái nội tâm, tương đối. Vì thế, nghĩa của từ gần chuyển sang ý nghĩa vẫn được văn chương hay dùng: gần về cảm xúc.

Một người dù ở nhà, vốn xa rời với người phương xa, vẫn có thể gần gũi với nhau về mặt cảm xúc như thể đang ở gần nhau về mặt không gian và thời gian. Bản chất của sự gần gũi này là sự nội tại hóa sự gần gũi không-thời-gian vào trạng thái nội tâm. Có một sự bí nhiệm không thể giải thích được về cái gì đó ở bên ngoài, quen thuộc với ta một thời gian, để rồi khi đi xa, ta lại thấy gần gũi. Nhưng để có sự gần gũi ấy, tiền giả định là chủ thể đã mở ra trong những khung trời cảm xúc của mình để nội tại hóa đối thể vào trong chính không gian nội tâm của mình.

Đã từng nghĩ người bên kia nghĩ gì, đã từng lo lắng ai đó như thế nào, cảm xúc ra sao, đã từng mở ra để hiểu về nội tâm của người đối diện. Nói chung, trong không gian của những mối quan tâm của tôi, người bên kia trở thành trọng tâm.

Để rồi khi đi xa, cho dẫu sự xa rời về mặt không-thời-gian làm mất đi sự gần theo nghĩa đen, nhưng sự gần gũi theo cảm xúc chưa thể mất đi, vì chủ thể đã biến đối thể thành một phần của mình, bên ngoài lĩnh vực của không-thời-gian.

Nhưng như thế, gần gũi vẫn chưa phải là gần gũi nhất?

Có một điều gần gũi mà khi ta cố gắng để nghĩ về nó, ta lại đi xa sự gần gũi này. Khi ta cố gắng hình dung nó trong tâm trí, ta làm cho nó xa ta. Khi ta cố gắng mô tả nó, ta chẳng thể hiểu nó.

Là gì?

Đó là sự gần gũi nguyên thủy trong cách thức ta hiện hữu với. Được ném vào thế giới theo một giai điệu hài hòa, nhịp nhàng, ở đó, mỗi nốt đều hiểu mình gần gũi với nhau trong một âm giai nền, đón nhận nhau cách uyên nguyên.

Trực giác của Heidegger là: cấu trúc hiện hữu của mỗi sự vật được chung chia với nhau sự gần gũi nguyên thủy, được gần gũi với nhau như một bản nhạc, trong đó, mỗi thành phần hiểu về nhau trong một cách thức bất khả diễn đạt.

Hữu kề cận, tuy cảm có lúc cô đơn, thế nhưng sự an ủi lại đến từ việc cùng cô đơn. Đây là sự chung chia sự gần gũi sâu thẳm nhất: cùng nhau cô đơn trong một bản nhạc, mỗi nốt thể hiện sự cô độc riêng tư, nhưng gần nhau theo cách thức của cảm thụ – nghĩa là trong những cảm nhận về Hữu. Nhưng thế nào?

Giải gỡ tất cả những định kiến, những sự gần gũi theo cách thức chiếm hữu.

.....Sài Gòn, 2021